Flood resilience strategy consultation: Gaelic version

4. Prìomh chuspairean

Mìnichidh a’ phàirt seo den cho-chomhairleachadh prìomh chuspairean na Ro-innleachd airson a bhith Seasmhach an aghaidh Thuiltean: Daoine, Àitichean, agus Pròiseasan.

Tha sinn a’ sireadh ur beachdan air gach aon de na cuspairean seo agus tha sinn air ceistean fhaighneachd aig deireadh gach earrann gus ur smuaintean a fhaighinn.

Daoine

Tha buaidh sgriosail aig tuiltean air coimhearsnachdan agus air daoine. Còmhla ris a’ bhuaidh dhìrich air dachaighean is gnothachasan, cuiridh iad cuideachd troimh-chèile nar beatha, nar beò-shlàinte is bheir iad buaidh air ar slàinte chorporra is inntinn fada às dèidh don thuil fhèin tachairt.

Tha sinn a’ cur daoine agus choimhearsnachdan aig cridhe ar Ro-innleachd airson a bhith Seasmhach an aghaidh Thuiltean. ’S e riatanas a th’ ann gu bheil daoine air an toirt a-steach do phròiseas nan co-dhùnaidhean airson nan àitichean aca is gum faigh iad am fiosrachadh is fianais cheart gus an urrainn iad a bhith a’ cur ris gu brìgheil.

’S e prìomh phàirt den seo cuideachadh daoine a bhith a’ tuigsinn a’ chunnairt bho thuiltean, dè na gnìomhan a b’ urrainn a’ choimhearsnachd aca a chuideachadh a bhith nas seasmhaich an aghaidh thuiltean agus ciamar as urrainn dhaibh cuideachadh.

’S e pròiseas fad-ùine agus toinnte a th’ ann a bhith gu brìgheil a’ cur choimhearsnachdan an sàs ann an co-dhùnaidhean mu na h-àitichean aca. ’S e a tha a dhìth: dealas, gum bi na structaran ceart an àite, agus gum bi fiosrachadh againn air a bheil e furasta grèim fhaighinn agus a tha fìor.

Toraidhean

Tha sinn airson àm ri teachd a thogail a tha seasmhach an aghaidh thuiltean, far a bheil coimhearsnachdan gu brìgheil a’ gabhail pàirt ann an co-dhùnaidhean mu na h-àitichean aca is far a bheil na goireasan, an t-eòlas agus am fiosrachadh aca a dh’fheumas iad gus cuideachadh. Feumaidh structaran a bhith ann an àite gus seo a dhèanamh comasach, le rèiteachairean is luchd-cuideachaidh a’ toirt comhairle is a’ cur taic ri com-pàirtichean lìbhrigidh gus an coimhearsnachdan a thoirt a-steach air a’ phròiseas.

Anns an ùine-ghoirid, tha grunn ghnìomhan ann a b’ urrainn conaltradh coimhearsnachd brìgheil a dhèanamh comasach gus cuideachadh le seasmhachd an aghaidh thuiltean air feadh Alba. Bu chòir do choimhearsnachdan a bhith air an cumhachdachadh a bhith a’ cur ri co-dhùnaidhean mu na h-àitichean aca tro bhith a’ faighinn cothrom air fiosrachadh ùr is sàr-mhath mun chunnart a th’ aca bho thuiltean an-dràsta agus san àm ri teachd agus na roghainnean a th’ aca gus a lùghdachadh.

B’ urrainn gur e aon dhòigh a bhith ag obair a dh’ionnsaigh seo beachdachadh air ciamar as fheàrr as urrainnear an dàta a th’ ann mu thràth a chleachdadh gus taic a chur ri coimhearsnachdan is luchd-cleachdaidh, gus tuigse nas fheàrr fhaighinn air a’ chunnart aca bho thuiltean an-dràsta agus san àm ri teachd agus air na roghainnean a th’ aca gus togail an t-seasmhachd aca an aghaidh thuiltean.

Anns an ùine nas fhaide tha feum air leasachaidhean leantainneach anns an dòigh a tha sinn a’ co-obrachadh le coimhearsnachdan. ’S urrainn seo a bhith air a choileanadh tro bhith a’ leantainn nan Inbhean Nàiseanta airson Conaltradh Coimhearsnachd is a bhith a’ leasachadh structaran taice a tha a’ cuideachadh dhaoine gus tuigsinn is dol an sàs le pròiseasan co-dhùnaidh tro bhuidhnean agus rèiteachairean anns a bheil earbsa aca.

Feumaidh sinn cuideachd beachdachadh air ciamar as urrainn do choimhearsnachdan na h-innealan, taic agus eòlas a tha a dhìth orra fhaighinn gus cur ris an t-seasmhachd aca fhèin an aghaidh thuiltean. Tha seo a’ gabhail a-steach cheumannan gus togalaichean a dhèanamh nas seasmhaich agus cuideachd a bhith ag obair le buidhnean seasmhachd coimhearsnachd.

An lùib seo tha a bhith a’ toirt aire gu mar as urrainn goireasan a tha ann mu thràth cuideachadh, leithid hub ionnsachaidh Ready Scotland.

Ceistean

4. Dè an taic a dh’fheumas coimhearsnachdan gus a dhol an sàs, gu ìre nas motha, ann am planadh airson freagrachadh na gnàth-shìde agus seasmhachd an aghaidh thuiltean?

5. Dè a bu chòir do dh’ùghdarrasan ionadail a bhith a’ dèanamh gus a bhith cinnteach de chompàirteachas coimhearsnachd brìgheil nuair a nì iad co-dhùnaidhean mu bhith a’ cur ri seasmhachd an aghaidh thuiltean?

6. Dè chuidicheadh coimhearsnachdan tuigse fhaighinn air a’ chunnart a th’ ann dhaibh an-dràsta agus san àm ri teachd bho thuiltean agus air a’ mheasgachadh de roghainnean a tha ann dhaibh gus an cuideachadh a bhith nas seasmhaich an aghaidh thuiltean? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. Cothrom air mapaichean tuile a’ sealltainn a’ chunnairt bho thuiltean a tha ann an-dràsta agus san àm ri teachd?
• b. Cothrom air eachdraidh thuiltean na sgìre ionadail aca
• c. Cothrom air fiosrachadh mu roghainnean “fèin-chuideachaidh” coimhearsnachd
• d. Cothrom air comhairle/taic mu sheasmhachd an aghaidh thuiltean
• e. Cothrom air fiosrachadh mun mheasgachadh roghainnean a tha ann sa choimhearsnachd aca airson seasmhachd an aghaidh thuiltean
• f. Eile (mìnichibh)

7. Dè na gnìomhan a b’ urrainn do choimhearsnachdan a ghabhail gus cur ris an t-seasmhachd aca an aghaidh thuiltean? (Rangaichibh leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. Tòisich buidheann ionadail airson seasmhachd an aghaidh thuiltean aig ìre coimhearsnachd
• b. Ullaich plana ionadail airson mar a dhèiligeas a’ choimhearsnachd ri tuiltean
• c. Sgaoil fiosrachadh ionadail mu na thachras nuair a tha tuiltean ann tro bhuidhnean leithid BDÀA agus ùghdarrasan ionadail
• d. Dèan ceangal leis a’ bhuidhinn ionadail aca airson gnìomhachd na gnàth-shìde
• e. Eile (mìnichibh)

8. Dè na gnìomhan a bu chòir do chinn-taighe/gnothachasan a ghabhail gus cur ris an t-seasmhachd aca an aghaidh thuiltean? (Rangaichibh leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. A bhith ag ionnsachadh mun chunnart bho thuiltean san sgìre aca
• b. A bhith a’ cur airgead ri ceumannan gus an togalaichean a dhèanamh seasmhach, leithid a bhith a’ cur a-steach gheataichean tuile, a’ cur shocaidean dealain nas fhaide an àrd air a’ bhalla is a’ cleachdadh stuthan togail a tha seasmhach an aghaidh thuiltean.
• c. A bhith nam buill de bhuidhinn ghnìomh airson thuiltean
• d. A bhith a’ clàradh le Floodline gus am faigh iad rabhaidhean mu thuiltean
• e. Comhairle a shireadh mu sheasmhachd an aghaidh thuiltean
• f. A bhith a’ dearbhadh gu bheil àrachas aca airson thuiltean
• g. Eile (mìnichibh)

9. Dè a dhèanadh sibh gus cur ri ur seasmhachd phearsanta an aghaidh thuiltean? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. Ionnsaichibh dè an ìre de chunnart a tha agaibh bho thuiltean
• b. Clàraich le Floodline airson rabhaidhean mu thuiltean
• c. Plana tuile pearsanta a bhith agaibh deiseil gus a chur an gnìomh nuair a tha dùil ann ri tuiltean
• d. Dèan cinnteach gu bheil fios agaibh dè a nì sibh nan deigheadh ar togalach a thuileachadh
• e. Dèan sgrùdadh air ur cunnart bho thuiltean mus ceannaich sibh togalach no mus toir sibh togalach a-mach air màl
• f. Dèan cinnteach gu bheil àrachas agaibh airson thuiltean
• g. Eile (mìnichibh)

Àitichean

’S urrainn seasmhachd an aghaidh thuiltean a bhith air a cruthachadh tro bhith a’ dealbh ar n-àitichean agus a’ cumail rian air ar sgìrean aibhne is costa ann an dòigh nas fheàrr.

Atharraichidh ar bailtean thairis ùine. Fhad ’s a thachras sin feumaidh sinn obrachadh le chèile tarsainn roinnean gus a h-uile cothrom a ghabhail leasachaidhean a chur an sàs ann an dealbhadh ar bailtean a bhios gam fàgail nas seasmhaich an aghaidh thuiltean.

Mar eisimpleir, ’s urrainn bun-structar gorm agus uaine iomadh buannachd a thoirt do na bailtean againn – nam measg a bhith a’ cur ri seasmhachd an aghaidh thuiltean, a bhith a’ cur ri bith-iomadachd, a’ cumail rian air goireasan uisge agus a bhith a’ cur ri math dhaoine.

Feumaidh sinn cuideachd dèanamh cinnteach gu bheil sinn a’ dèanamh làn-fheum de ar sgìrean aibhne agus costa gus a’ bhuaidh aig tuiltean a lùghdachadh. Mar eisimpleir, ’s urrainn dhuinn talamh a tha aig ceann eile an t-srutha bho raointean tuilteach a chleachdadh, leithid mòinteach, gus uisge a ghlacadh is bacadh a dhèanamh air sruthan aibhne. ’S urrainn dhuinn cuideachd dùin-ghainmhich nàdarra air ar costa a chleachdadh gus ar dìon bho bhleith-thalmhainn agus tuiltean.

Tha an earrann seo cuideachd a’ coimhead ris na gnìomhan a bu chòir stad anns na h-àitichean againn gus a bhith cinnteach nach lùghdaich sinn ar seasmhachd an aghaidh thuiltean no nach bidh sinn gar fàgail fhèin buileach fo chunnart bho thuiltean, leithid a bhith a’ togail air raointean-tuile.

Toraidhean

Tha sinn a’ creidsinn gum bu chòir do na gnìomhan a thèid a chur an sàs gus cur ri seasmhachd an aghaidh thuiltean a bhith a’ leantainn dòigh-obrach stèidhichte air an àite, le co-dhùnaidhean air an dèanamh le conaltradh is aonta eadar na h-ùghdarrasan, com-pàirtichean lìbhrigidh agus coimhearsnachdan uile aig a bheil dleastanas, gus iomadh buannachd a thoirt do choimhearsnachd. Bu chòir do luchd-planaidh agus luchd-leasachaidh beachdachadh air a’ bhuaidh a bhios aig na co-dhùnaidhean aca air seasmhachd an aghaidh thuiltean gach cuid ann an sgìrean dùthchail agus bailteil. Nuair a thèid rudan a thogail – gu h-àraid ann an sgìrean bailteil – bu chòir gun tèid tuiltean a thoirt fa-near gu cunbhalach.

Mar eisimpleir, ’s mathaid gum bi comhairle airson pàirc-chàraichean ùr a thogail ann am meadhan baile gus leasachadh eaconamach a bhrosnachadh air an àrd-shràid aca. Ach, dh’fhaodadh gun adhbhraicheadh seo uisge a thuiteadh air bàrr na talmhainn a bhith a’ sruthadh air falbh leis a’ chunnart gun deigheadh tuileachadh adhbhrachadh sa bhaile mura deigheadh dèiligeadh leis.

Anns an ùine nas giorra, bu chòir do chom-pàirtichean lìbhrigidh beachdachadh air mar a thogadh iad dòigh-obrach planaidh a bheir sgìre air fad fa-near. Bidh seo ga dhèanamh comasach co-dhùnaidhean a ruighinn mu stiùireadh èifeachdach uisge a tha a’ dol air adhart ann an co-bhonn le chèile. Mar phàirt den dòigh-obrach seo, feumaidh aire a thoirt do chleachdadh fearainn bailteil agus dùthchail is ciamar a thèid rùm a dhèanamh do dh’uisge is fios ann gum bi uisge an-còmhnaidh airson a shlighe nàdarra a leantainn.

Aig ìre na dachaigh, dh’fhaodadh gun deigheadh rùm a dhèanamh do dh’uisge tro rudeigin cho sìmplidh ri bhith a’ cur a-steach lios uisge gus an liuthad sileadh uisge a tha a’ dol a-steach do na siostaman drèanaidh a lùghdachadh nuair a tha stoirmean ann. Airson coimhearsnachd dh’fhaodadh gur e dòigh seo a dhèanamh a bhith a’ smaoineachadh mu mar as urrainn dhaibh an àireamh de dhachaighean air an raon-tuile ìsleachadh. Ann an sgìrean aibhne dh’fhaodadh seo a bhith a’ ciallachadh atharrachadh a thoirt air mar a thèid fearann a chleachdadh gus bacadh a dhèanamh air an uisge ’s e a’ sruthadh do na h-aibhnichean is a bhith a’ leigeil le barrachd uisge a bhith air a ghlèidheadh air talamh àrd.

An lùib a bhith a’ dèanamh rùm do dh’uisge tha a bhith a’ cur raointean-tuile chun fheum as fheàrr aca – a’ cumail is a’ giùlan uisge. Tha sinn ag iarraidh ur beachdan mu mar as urrainn dhuinn beag air bheag ar cunnart bho thuiltean air raointean-tuile a lùghdachadh. Mar eisimpleir, le bhith ag ìsleachadh na h-àireimh de thogalaichean air raointean-tuile no a bhith a’ cleachdadh raointean-tuile airson chur-seachadan a tha seasmhach an aghaidh thuiltean.

Anns an ùine nas fhaide bidh Riaghaltas na h-Alba a’ dèanamh oidhirp a bhith ag obair gu com-pàirteachail le ùghdarrasan planaidh is comhairlean gus dèanamh cinnteach gum bi co-dhùnaidhean mu àite a’ toirt thuiltean fa-near sa h-uile rud a nì iad. Tha seo a’ ciallachadh gu bheil gnìomh sam bith a’ cur ri seasmhachd àite an aghaidh thuiltean no, aig a’ char as ìsle, nach tèid seasmhachd a lùghdachadh. A’ cleachdadh phrionnsabalan airson cruthachadh àitichean, bu chòir dhuinn am feum as fheàrr a dhèanamh de dhòighean cleachdaidh fhearainn agus dòighean gus rian a chumail air fearann airson an iomadh buannachd a thig às.

Ceistean

10. Ciamar as urrainn dhuinn dèanamh cinnteach gum bi ar n-àitichean air an dealbh gus a bhith seasmhach an aghaidh thuiltean san àm ri teachd?

11. Dè an ìre ris a bheil sibh ag aontachadh gum feumar rùm a dhèanamh airson uisge gus cur ri seasmhachd ar bailtean an aghaidh uisge?

1. Gu mòr ag aontachadh
2. Ag aontachadh
3. Ag eas-aontachadh

• d. Gu mòr ag eas-aontachadh

Ann an sgìrean bailteil, bu chòir dhuinn feum a bharrachd a dhèanamh de ar raointean uaine agus slighean-uisge bailteil gus cuideachadh a bhith a’ stiùireadh tuilleadh silidh uisge agusa’ bhuaidh a bhios aig tuiltean uisge air bàrr an talmhainn a lùghdachadh.

4. Dè bho na leanas a tha sibh a’ smaoineachadh a bhiodh cuideachail? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. A’ cleachdadh barrachd shiostaman drèanaidh seasmhach
• b. A’ cruthachadh lìonraidhean drèanaidh gorm agus uaine gus cur ri siostaman drèanaidh a tha ann mu thràth
• c. A’ cleachdadh raointean uaine a tha ri fhaotainn leithid phàircean agus raointean-cluiche gus cuideachadh le glacadh is glèidheadh uisge tron t-sileadh uisge as truime is gus stad a chur air siostaman drèanaidh bho bhith air am bàthadh
• d. A’ cruthachadh liosan-uisge ann am pàircean poblach agus sràidean
• e. Eile (Mìnichibh)

Ma tha sinn a’ dol a dhèanamh barrachd feum de na sgìrean aibhne is sgìrean costa againn gus togail ar seasmhachd an aghaidh thuiltean,

13. Dè de na leanas a tha sibh a’ smaoineachadh a bhiodh cuideachail? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. A’ cleachdadh dhòighean gus ùir agus talamh a stiùireadh a chuireas bacadh air sruthadh an uisge agus a chuireas ri glacadh is glèidheadh an uisge san talamh.
• b. A’ cleachdadh dhòighean gus aibhnichean is raointean-tuile a stiùireadh leithid a bhith a’ tilleadh lùban ri aibhnichean gus bacadh a chur air sruthadh an uisge is a’ cur ri raointean-tuile is talamh fliuch gus an tèid barrachd uisge a ghlèidheadh.
• c. A’ cur ri coilltean gus cuideachadh le glacadh, bacadh agus glèidheadh uisge tro sgìre.
• d. Ag ath-stèidheachadh mòinteach gus uisge a shlugadh, a ghlèidheadh agus a leigeil a-mach gu slaodach.
• e. A’ cur ri siostaman dhùn-gainmhich nàdarra gus bacadh nàdarra a chumail a tha a’ lùghdachadh a’ chunnairt bho thuileachadh làn-mara.
• f. A’ cumail rian air boglach-sàile is fidichean ann inbhirean gus uisge a ghlèidheadh is cumhachd nan tonn a chaitheamh.
• g. Eile (mìnichibh)

Thig togalaichean air raointean-tuile buileach fo chunnart bho thuiltean le atharrachadh na gnàth-shìde. Bidh cuideachd cunnart a bharrachd bho thuiltean do choimhearsnachdan ann an cuid a dh’àitichean mu thimcheall ar costa far am bi buaidh àrdachadh ìre na mara agus bleith-thalmhainn air a’ chosta a’ dol an lùib a chèile.

Dh’fhaodadh nach bidh e comasach do na coimhearsnachdan as motha a tha an cunnart ìre de sheasmhachd an aghaidh thuiltean a chumail airson ùine neo-chinnteach. Feumaidh plana fad-ùine a bhith ann dhaibhsan.

14. Am bu chòir gun tèid beachdachadh air seo mar roghainn: coimhearsnachdan a ghluasad air falbh bho na h-àitichean far a bheil an cunnart as motha.

Bu chòir/Cha bu chòir – bheiribh adhbhar(an) airson ur freagairt.

Pròiseasan

Gus gluasad air falbh bho fhuasglaidhean air trioblaidean ri linn thuiltean gu bhith a’ cruthachadh àitichean a tha seasmhach an aghaidh thuiltean feumaidh sinn na pròiseasan a leanas sinn gus co-dhùnaidhean mu thuiltean a ruighinn a dhèanamh freagarrach. An lùib sin bidh atharrachaidhean:

• Anns an dòigh a tha sinn ag obair le chèile.
• Anns an dòigh a tha sinn a’ toirt taic do chom-pàirtichean lìbhrigidh gus measgachadh nas motha de ghnìomhan a chur an sàs.
• Anns an dòigh a tha rudan air am maoineachadh is na gnìomhan air a bheil sinn a’ cosg a’ mhaoineachaidh a tha againn.

Toraidhean

Tha sinn airson dèanamh cinnteach gu bheil na pròiseasan a tha ann an àite gus ar seasmhachd an aghaidh thuiltean a leudachadh a’ dèanamh an fheum as fheàrr de ghoireasan a tha againn is a’ toirt seachad iomadh buannachd do dh’àitichean is coimhearsnachdan. Tha sinn cuideachd airson dèanamh cinnteach gu bheil a h-uile duine a tha an sàs ann an tuiltean ann an Alba a’ faighinn cothrom air an fhiosrachadh agus an taic a dh’fheumas iad gus cuideachadh.

A' cur taic ri com-pàirtichean lìbhrigidh

Gus gluasad bho bhith a’ faighinn fuasgladh air trioblaidean ri linn thuiltean gu bhith a’ cruthachadh àitichean a tha seasmhach an aghaidh thuiltean feumaidh coimhearsnachdan agus com-pàirtichean lìbhrigidh cothrom fhaighinn air comhairle agus taic.

Tha seo gu h-àraid fìor ma tha sinn airson a dhèanamh comasach do mheasgachadh nas motha de chom-pàirtichean lìbhrigidh cuideachadh le seasmhachd an aghaidh thuiltean ann an Alba.

Ann an Alba tha sàr ìre de eòlas agus sgilean againn am broinn nan 37 ùghdarras air a bheil uallach airson rian air tuiltean – na 32 ùghdarrasan ionadail, BDÀA, Uisge na h-Alba, Coilltearachd na h-Alba is an dà phàirc nàiseanta. Tha miann againn ur beachdan a chluinntinn a thaobh ciamar as urrainn dhuinn barrachd èifeachdais, cunbhalachd is luach a chruthachadh, agus ciamar as urrainn dhuinn fàs nas fheàrr air a bhith a’ sgaoileadh ar eòlais, sgilean agus fiosrachaidh air feadh na buidhne seo. Bu mhiann leinn cluinntinn bhuaibhse a bheil luach sam bith ann a bhith ag ath-thaobhadh, a' soilleireachadh no ag atharrachadh an àite a tha aig gin de na buidhnean anns a’ chompàirteachas seo gus taic a chur ris an amas sin.

Gus atharrachadh bho bhith a’ faighinn fuasgladh air trioblaidean ri linn thuiltean gu bhith a’ cruthachadh àitichean a tha seasmhach an aghaidh thuiltean bidh feum air co-roinneadh comhairle, eòlais, sgilean agus deagh chleachdaidhean eadar com-pàirtichean lìbhrigidh air cuspairean leithid:

• A’ stèidheachadh seasmhachd an aghaidh thuiltean ann an dealbhadh ar n-àitichean
• Compàirteachas coimhearsnachd
• Freagrachadh ris a’ ghnàth-shìde
• Bleith-thalmhainn air a’ chosta
• Roghainnean seasmhachd an aghaidh thuiltean
• A bhith a’ dealbh ghnìomhan aig ìre thràth
• Dòighean rian nàdarra airson thuiltean
• Bun-structar Gorm agus Uaine
• Roghainnean maoineachaidh

Maoineachadh

Tha a’ chosg a tha an lùib thuiltean is a bhith a’ cur an sàs cheumannan an aghaidh thuiltean a’ sìor fhàs. Leis an sin ’s e cùis èiginn a tha ann gun dèan sinn am feum as motha de na goireasan a tha againn ri làimh gus a’ bhuaidh as motha a thoirt air ar toraidhean is gus na tùsan maoineachaidh a tha ri fhaotainn a leudachadh gus cur ri seasmhachd an aghaidh thuiltean. Fon reachdas a tha ann an-dràsta gus rian a chumail air a’ chunnart bho thuiltean, agus an dòigh-obrach airson “fuasglaidhean air trioblaidean ri linn thuiltean”, the buidseatan Riaghaltas na h-Alba agus Ùghdarrasan Ionadail mar as trice a’ cur fòcas air sgeamaichean dìon an aghaidh thuiltean leithid iadsan air an deach crìoch a chur o chionn greis airson Stonehaven, Obar Bhrothaig, An Caol agus Taobh Lòchaidh.

Le bhith a’ cur cuideam air “a bhith a’ cruthachadh àitichean a tha seasmhach an aghaidh thuiltean” tha an àireamh de ghnìomhan as urrainnear toirt a dh’ionnsaigh seasmhachd an aghaidh thuiltean a’ fàs. B’ urrainn seo cuideachd cothroman a thabhann gus ceangal nas fheàrr a dhèanamh eadar buidseatan – rud bhon tigeadh iomadh buannachd is a chuireadh ris an liuthad thùsan maoineachaidh a tha ri fhaotainn taobh a-muigh Riaghaltas na h-Alba agus ùghdarrasan ionadail. Mar eisimpleir, ’s urrainn do phròiseactan ath-bheothachaidh airson sgìrean bailteil a gheibh maoineachadh bho gach cuid luchd-leasachaidh agus ùghdarrasan ionadail an cunnart bho thuiltean a lùghdachadh tro shàr dhealbhadh. ’S urrainn cuideachd do phròiseactan gus raointean uaine a leasachadh ann an sgìrean bailteil a dhol an lùib glèidheadh thuiltean gus a’ bhuaidh bho thuiltean a lùghdachadh. Gus an t-atharrachadh seo a chur an sàs bidh feum aig coimhearsnachdan is buidhnean-rian thuiltean air fiosrachadh, taic is comhairle.

Tha Riaghaltas na h-Alba cuideachd ag obair le COSLA, buidheann-riochdachaidh Ùghdarrasan Ionadail na h-Alba, gus ath-leasachadh a thoirt air an dòigh-obrach a tha ann an dràsta gus maoineachadh a chur ri gnìomhan airson seasmhachd an aghaidh thuiltean. Gu h-àraid tha seo airson faicinn ciamar as urrainn dhuinn sgeamaichean airson ar dìon bho thuiltean a dhèanamh nas neo-chosgaile is gus beachdachadh air dè na gnìomhan eile a b’ urrainn leantainn ann an co-bhonn le sgeamaichean airson ar dìon bho thuiltean gus, uile-gu-lèir, cur ri ar seasmhachd an aghaidh thuiltean. Tha an obair seo a’ leantainn aig an aon àm ri leasachadh na ro-innleachd seo. Anns a’ chiad àite bidh fòcas na h-obrach air dè cho neo-chosgail sa tha na sgeamaichean airson ar dìon bho thuiltean a tha sinn mu thràth air gealltainn a lìbhrigeadh. Cuideachd beachdachaidh e air ciamar as urrainn dhuinn a bhith a’ cur dhòighean maoineachaidh is lìbhrigidh nan sgeama air bun-stèidh nas fheàrr san àm ri teachd. ’S e pàirt den obair le COSLA a bhith a’ beachdachadh air dè na gnìomhan eile airson seasmhachd an aghaidh thuiltean a bu chòir maoineachadh fhaighinn. Tha cothrom aig a’ cho-chomhairleachadh seo buaidh a thoirt air an obair ud.

Cò air a tha Riaghaltas na h-Alba an-dràsta a’ cosg buidseat nan tuiltean?

Tha Riaghaltas na h-Alba air £42 millean a riarachadh gach bliadhna, is cuideachd £150 millean gu deireadh na pàrlamaid seo, as urrainn ùghdarrasan ionadail cosg air ceumannan tron tèid rian a chumail air a’ chunnart bho thuiltean. Tha a’ chuid as motha den seo air a chosg air Sgeamaichean airson ar Dìon bho Thuiltean, a’ gabhail a-steach an fheadhainn aig Stonehaven, Breichin, An Caol agus Taobh Lòchaidh. Cuiridh maoineachadh a bharrachd taic ri obraichean Fòram Thuiltean na h-Alba, a bhios a’ toirt comhairle is taic do dhaoine a dh’fhulaing tuiltean, is seirbheisean ro-aithris agus rabhaidh thuile le BDÀA. Cuideachd, tha £12m air a thoirt seachad thairis air ceithir bliadhna gus taic a chur ri freagrachadh ri linn atharrachaidhean air a’ chosta. Tha na nithean seo uile fìor chudromach gus lùghdachadh a thoirt air ar cunnart bho thuiltean. Ach tha miann againn beachdan a chluinntinn a thaobh am biodh buaidh na bu mhotha ann nan deigheadh cuibhreann den mhaoineachadh seo a cho-roinn do ghnìomhan eile – leithid tabhartas gus togalaichean a dhìon bho thuiltean, ceumannan nàdarra gus rian a cumail air tuiltean no a bhith a’ toirt trèanadh is uidheamachd do bhuidhnean seasmhachd coimhearsnachd.

Ceistean

Nan deigheadh am maoineachadh a tha ri fhaotainn a sgaoileadh thairis measgachadh nas motha de ghnìomhan airson seasmhachd bho thuiltean b’ urrainn seo an uair sin lùghdachadh a thoirt air na thèid a chosg air sgeamaichean mòra ùra airson ar dìon bho thuiltean.

15. Ciamar a b’ urrainn fiosrachadh, comhairle, stiùireadh agus taic theicnigeach a bhith air an toirt do choimhearsnachdan is buidhnean-rian thuiltean?

16. Ciamar as urrainn dhuinn èifeachdas, cunbhalachd agus luach a chruthachadh fhad ’s a tha sinn a’ toirt seachad ghnìomhan tuile?

17. A thuilleadh air sgeamaichean mòra airson ar dìon bho thuiltean, dè na gnìomhan eile a dh’ionnsaigh seasmhachd bho thuiltean a bu chòir prìomhachas fhaighinn a thaobh taic is a bhith a’ cosg maoineachadh a tha ri fhaotainn? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. A’ glèidheadh sgeamaichean dìon bho thuiltean a tha mu thràth ann
• b. Sgeamaichean beaga airson ar dìon bho thuiltean
• c. Dòighean nàdarra gus rian a chumail air tuiltean
• d. Bun-structar gorm agus uaine (m.e. raointean-uaine le iomadh cleachdadh, leithid raointean ball-coise a sheasas ri tuiltean)
• e. Ro-aithrisean agus rabhaidhean thuiltean
• f. Ceumannan airson thogalaichean a dhèanamh seasmhach an aghaidh thuiltean
• g. A’ cur taic ri buidhnean ionadail airson seasmhachd bho thuiltean aig ìre coimhearsnachd
• h. Cha bu chòir gnìomhan eile maoineachadh fhaighinn – bu chòir maoineachadh gu lèir a chosg air sgeamaichean mòra airson ar dìon bho thuiltean
• i. Eile (mìnichibh)

18. A bheil sibh den bheachd gu bheil fianais is fiosrachadh gu leòr ann gus taic a chur ri lìbhrigeadh measgachadh nas motha de ghnìomhan airson seasmhachd bho thuiltean? Tha/Chan eil -

Mur a h-eil, leigibh fios dhuinn far a bheilear a’ faicinn bheàrnan nar fianais is fiosrachadh.

19. Dè na tùsan no innealan maoineachaidh eile a b’ urrainnear a chleachdadh gus taic a chur ri seasmhachd bho thuiltean? (Rangaichibh iad leis an fheadhainn as cudromaiche aig a’ mhullach)

• a. Feadhainn a gheibh buannachd dhìreach à seasmhachd nas fheàrr bho thuiltean (m.e. an roinn phrìobhaideach/gnothachasan) a bhith a’ cur airgead ris.
• b. Leasachaidhean ùra uile-gu-lèir a’ cur airgead ri bhith a’ togail seasmhachd bho thuiltean.
• c. A bhith a’ cur taic ri dòighean nàdarra airson rian a chumail air tuiltean le bhith a’ toirt thabhartasan do thuathanaich, croitearan is manaidsearan fearainn (mar eisimpleir, Sgeama Ghrantaichean na Coilltearachd, am frèam-taice àiteachais a tha san amharc no tabhartasan PeatlandACTION).
• d. Eile (mìnichibh)

Agus mu dheireadh?:

20. Dè an dragh as motha a tha agaibh mu thuiltean?

21. Dè an aon rud as motha a chuireadh ri seasmhachd na h-Alba bho thuiltean?