Plana Nàiseanta nan Eilean agus Stiùireadh air Measaidhean Buaidh air Coimhearsnachdan nan Eilean

Plana Nàiseanta nan Eilean

18. A-rèir Achd nan Eilean (Alba) 2018, ’s e adhbhar a’ Phlana “na prìomh amasan agus ro-innleachd aig Ministearan na h-Alba a mhìneachadh a thaobh leasachadh thoraidhean airson coimhearsnachdan sna h-eileanan mar thoradh air an dhreuchdan poblach a choileanadh, neo cùisean a tha a’ cur riutha.”^[3]

19. Ann an Earrann 3(3) den Achd tha raointean air an cur a-mach airson toraidhean a leasachadh airson coimhearsnachdan sna h-eileanan, nam measg:

a) àrdachadh àireamhan sluaigh;

b) leasachadh agus a’ cur air adhart: (i) leasachadh eaconomach seasmhach; (ii) soirbheas àrainneachdail; (iii) slàinte agus soirbheas; agus (iv) cumhachdachadh choimhearsnachdan;

c) leasachadh sheirbheisean còmhdhail;

d) leasachadh comas-ceangail didseatach;

e) lùghdachadh bochdainn connaidh;

f) dèanamh cinnteach gu bheil stìuireadh èifeachdach air Oighreachd a’ Chrùin ann an Alba (’s e sin, sealbhan, còraichean agus ùidhean ris am buin earrann 90B(5) de dh’Achd na h-Alba 1998); agus

g) leasachadh bith-thèarainteachd (a’ gabhail a-steach dìon eileanan bho bhuaidh seòrsaichean bheathaichean sgaoilteach neo-dhùthchasach).^[4]

20. Tha e cudromach, ge-tà, a thoirt fa-near nach e liosta mionaideach a tha seo. Chan eil Plana Nàiseanta nan Eilean cuingichte le Earrann 3(3) ach thèid a leasachadh leis am fiosrachadh a thèid a chruinneachadh tron phròiseas co-chomhairleachaidh. Mar sin, bidh amasan agus ro-innleachdan ann am Plana Nàiseanta nan Eilean a bhuineas do na raointean le ceangal ri dreuchdan poblach aig ùghdarrasan, a leasaicheas toraidhean airson coimhearsnachdan sna h-eileanan, fiù ’s toraidhean nach eil ainmichte ann an earrann 3(3).

21. Feumaidh a chiad dreachd de Phlana Nàiseanta nan Eilean a bhith air a chur fa chomhair Pàrlamaid na h-Alba taobh a-steach 12 mìosan bhon àm a chaidh Pàirt 2 den Achd a chur an gnìomh, san t-suidheachadh seo a’ ciallachadh gum feum Plana a bhith air a chur a-steach ro 4 Dàmhar 2019.^[5]

22. Cho fad ’s as urrainn, feumaidh dòighean a bhith ann am Plana Nàiseanta nan Eilean airson tomhas a bheil na toraidhean air a bhith air an leasachadh airson coimhearsnachdan sna h-eileanan.^[6] Dh’fhaodadh seo a bhith a’ cleachdadh taisbeanairean, a mheasas an ìre de shoirbheachas gu ruige na h-amasan a tha air am mìneachadh ann am Plana Nàiseanta nan Eilean.

23. Mar sin, thèid aithisg fhoillseachadh gach bliadhna le Ministearan na h-Alba airson adhartas a mheasadh agus airson beachdachadh air far an deach toraidhean a leasachadh neo nach deach.^[7] A bharrachd air seo, thèid ath-sgrùdadh a dhèanamh air Plana Nàiseanta nan Eilean aig deireadh 5 bliadhna a’ tòiseachadh air an latha a chaidh am plana fhoillseachadh mu dheireadh.

24. ’S e cothrom a th’ ann am Plana Nàiseanta nan Eilean airson coimhearsnachdan sna h-eileanan innse mu na cùisean a tha mun coinneamh. Le bhith a’ gabhail pàirt sa cho-chomhairleachadh, tha an cothrom aig coimhearsnachdan sna h-eileanan gus dèanamh cinnteach gu bheil iomradh air na cùisean seo ann am Plana Nàiseanta nan Eilean.

25. Bu chòir gum bi Plana Nàiseanta nan Eilean cuideachd mar raon na h-eileanan agus coimhearsnachdan sna h-eileanan a mholadh mar àitichean soirbheachail agus àrainneachdan beòthail. Tron cho-chomhairleachadh seo tha sinn airson ur sgeulachdan a chluinntinn mu dheidhinn ur soirbheachas; gan cur aig fìor thoiseach Plana Nàiseanta nan Eilean airson fios mu dheagh chleachdaidhean a sgaoileadh le coimhearsnachdan sna h-eileanan chan ann a-mhàin ann an Alba, ach air feadh an t-saoghail.

26. San fharsaingeachd, tha sinn a’ sùileachadh gum mìnich Plana Nàiseanta nan Eilean amasan thairis air gach raon poileasaidh airson taic agus cumhachd a thoirt dha ar coimhearsnachdan sna h-eileanan agus gan cur air adhart. Leasaichidh buileachadh Plana Nàiseanta nan Eilean càileachd beatha choimhearsnachd sna h-eileanan le bhith a’ gabhail a-steach co-theacsa sònraichte gach eilean ague le bhith a’ leasachadh siostam de dh’aithisgean agus ath-sgrùdadh a chuireas cunntachalachd air adhart.

27. Tha Achd nan Eilean (Alba) a’ mìneachadh “Le bhith ag ullachadh plana nàiseanta nan eilean, feumaidh Ministearan na h-Alba co-chomhairleachadh iarraidh air gach ùghdarras ionadail a tha ainmichte san liosta, neach sam ith eile a tha iad a’ faireachdainn a tha a’ riochdachadh ùidhean choimhearsnachdan sna h-eileanan agus neach sam bith (a’ gabhail a-steach muinntir choimhearsnachdan sna h-eileanan agus daoine eile) a tha iad a’ faireachdainn a bhios fo bhuaidh na molaidhean a tha sa plana no aig a bhios ùidh sna molaidhean”^[8]

28. Mar sin, tha Riaghaltas na h-Alba air cur romhpa co-chomhairleachadh farsaing a chumail le coimhearsnachdan sna h-eileanan. Chan e feumalachd a thaobh dòigh-obrach a tha seo a-mhàin, ge-tà, ach dòigh gus dèanamh cinnteach gun tèid Plana Nàiseanta nan Eilean a leasachadh san dòigh as fhèarr gus freagairt “ri na feartan sònraichte aig na sgìrean far a bheil coimhearsnachdan sna h-eileanan a thaobh cruinn-eòlas, dualchas nàdair agus cultar (a’ gabhail a-steach dualchas cànanach).”^[9]

29. Le bhith leasachadh plana a tha a’ freagairt air “dualchas cànanach”, tha seo a’ gabhail a-steach faighneachd dha coimhearsnachdan sna h-eileanan mar a bu chòir dhan Phlana freagairt air feumalachdan luchd-labhairt na Gàidhlig ann an coimhearsnachdan sna h-eileanan, agus mar a tha seo ag eadar-obrachadh le dleastanasan air ùghdarrasan ann am plana Gàidhlig sam bith a tha iad air fhoillseachadh fo Achd na Gàidhlig (Alba) 2005.